Mübadele kelimesi Arapça kökenli ve “değiş tokuş” anlamına gelen bir kelimedir. Bu sebeple Lozan Anlaşmasında yer alan nüfus değişikliği maddesinde “mübadele” olarak kullanıldı. Oysa aynı dilden gelen “Tağyir”  kelimesinin kullanımı çok daha uygun olurdu. Başkalaşma ve değiştirmeye karşılık gelen kelime buydu. Paranın icadından önce insanların mal alışverişini değiş tokuş yöntemiyle yaptığı söylenir. Sendeki fazla olan malı verirsin, karşındaki fazla malını verir ve ihtiyaçlar karşılanmış olur. Yani mallarını mübadil edersin. Ya insanları değiş tokuş etmek… Bu açıdan bakınca ne kadar çirkin görünüyor. Oysa “Tağyir” kelimesi naifçe durumu ifade ediyordu. Başka bir siyasetle çözülmez miydi? Halkların toplumsal yaşamlarında bir sorunu yoktu. Aynı toprağı ve kültürü paylaşmaktan memnunlardı. Kendilerine özgü oluşturdukları bir düzenleri ve kabulleniş vardı. Eğer hayatınızı değiştirmek istiyorsanız bir amaç ve hedef belirlersiniz. Hazırlık yaparsınız; eşyalarınızı, ekonominizi, eve alınacak ekmeğe kadar planınızı yaparsınız. Düşünsenize, şu an birisi size gelip “3 güne kadar hazır olun, ülke değiştireceksiniz gideceksiniz” dedi. Hiç bilmediğiniz bir yerde ne yapacaksınız? Selam vereceğiniz tek bir insan bile tanımıyorsunuz. Hayatlarımızı değiştirmek ne kadar zor aslında. Geldiler, Türkçeleri kırıktı. Gittiler, Rumcaları kırıktı. Hep arada kaldı dilleri ve kalpleri, her iki tarafı da sevdiler. Atılan adımlar hep bir geri iki ileriydi. Yeni diktiği çiçeğini bıraktı kimisi. Karasabanla sürdükleri tarlada ekinleri kaldı. Evini yeni boyamıştı bir diğeri, 2 yıl idare eder diye. Aylarca para biriktirip aldığı ineği kaldı kiminin. Anılar bıraktılar, mezarlar bıraktılar. Toprak aldılar yanlarına gemilere binerken. Annesinin, babasının, erken yaşta kaybettiği evladının mezarından toprak… Yanına giderken onları da alır gibi. Gülcemal gemisiydi en büyüğü, gül çehreli, gül gibi güzeli… Amerika’ya giden Türk bayraklı ilk gemiydi. Giderken yanlarına eşya almalarına izin verilmedi bazılarının. Bir kadın, kızına hatıra bırakmak istediği tek eşyası olan düğün elbisesini içine giydi. Kızı kucağında üç aylık bebekti. Hastalık kaptı, üç gün memesinde tuttu yavrusunu diğer hastalanan bebekler gibi denize atılmasın diye. Daha fazla saklayamadı. Bebeğinin yasını, düğün elbisesiyle tuttuğunu ise hiç kimse anlamadı. Güç hayatlar göçe dönüşüyordu. Bazılarının yerleştirildikleri evler, yapabilecekleri işler için uygun değildi. Tütün serecek avluluları yoktu, hayvan bağlanacak damları yoktu. Geldikten sonra da yaşayabilecekleri başka yerlere göç ettiler. Denklerini hiç bozmadı bazıları. En kötüsüyse, hayatlarının sonlarına kadar dönmeyi beklediler umutla. Bu insanların hayatları başkalaşmış ve değişmiş, tağyir edilmiştir. Sadece “değiş tokuş” adı altında basitçe tarif edemeyiz, etmemeliyiz. “Lozan Mübadelesi”  “Lozan Tağyir ve Mübadelesi” olarak değiştirilmelidir.